بسیاری از مردم از سمت غرب به مشهد می‌روند و بر سر راه خود از شهرهایی مانند سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، سبزوار و نیشابور می‌گذرند. اما تنها اندکی از آنان به درون این شهرها پامی‌گذارند. سبزوار یکی از همین شهرهاست که با وجود دیدنی‌های فراوان، اغلب محل عبور است نه اتراق؛ حال آنکه این شهر کهن یکی از تماشایی‌ترین شهرهای خراسان و بلکه ایران است. در این گفتار می‌خواهیم به درون سبزوار برویم و به گوشه و کنار آن سرک بکشیم و تا حدودی نیز با پیشینه تاریخی آن آشنا شویم.
- رزمگاه رستم و دیو سفید
در افسانه‌ها آمده که سبزوار رزمگاه رستم و دیو سفید بوده است و حتی تا همین اواخر، میدان مرکزی شهر را میدان دیو سفید می‌خواندند. تاریخ اما پیشینه این شهر را به دوره اشکانیان یعنی به حدود دو هزار سال پیش می‌رساند که این ناحیه در مسیر جاده ابریشم قرار گرفت و رو به ترقی گذاشت. البته در روزگاران کهن، سبزوار را «بیهق» می‌خواندند و از همین‌جا معلوم می‌شود که بزرگانی چون «ابوالفضل بیهقی» مورخ بزرگ دوره غزنوی، سبزواری بوده‌اند.
پس از ورود اسلام به ایران، سبزوار یا همان بیهق از مهم‌ترین شهرهای خراسان بود اما در جریان حمله مغولان، گرفتار کشتار و غارت و ویرانی شد و از نفس افتاد. تا اینکه در اواخر دوره ایلخانان مغول و هنگامی که قدرت مغولان رو به کاستی گذاشت، مردم سبزوار و روستاهای پیرامونش دست به شورش زدند و سلسله ایرانی و شیعه مذهب سربداران خراسان را به مرکزیت سبزوار بنیان گذاشتند. سربداران که حکومت‌شان بیش از نیم قرن دوام آورد، آخرین درخشش سبزوار در تاریخ ایران را رقم زدند و پس از آنان، این شهر هیچ‌گاه شکوه گذشته را بازنیافت. البته وجود چهره‌های فرهنگی بزرگی چون ملاهادی سبزواری (فیلسوف بزرگ دوره قاجار)، دکتر علی شریعتی و پدرش محمدتقی شریعتی نشان می‌دهد که سبزوار در دوره اخیر همچنان یکی از شهرهای فرهنگ‌پرور ایران بوده است.
- یادگار جاودان سربداران
مهم‌ترین دیدنی شهر سبزوار، مسجد جامع این شهر است. این مسجد چهار هزار متری از دوره سربداران به جای مانده و بیش از 750 سال عمر دارد. عده‌ای «خواجه شمس‌الدین» یکی از امیران سربداری را بانی آن می‌دانند و عده دیگر می‌گویند این مسجد به همت «خواجه علی موید» آخرین امیر سربداری ساخته شده است. هر دو راست می‌گویند چون اولی سنگ بنای مسجد را گذاشت و دومی آن را کامل کرد. البته مسجد طی چند قرن بارها مرمت یا دچار دخل و تصرف شده و این را می‌توان از کتیبه‌هایش فهمید. یکی از این کتیبه‌ها مربوط به حدود 500 سال پیش است و حاوی متن فرمانی از شاه طهماسب صفوی است که گرفتن اجرت غسالی و گورکنی از مردم را ممنوع و نامشروع اعلام کرده است. مسجد جامع سبزوار در خیابان بیهق (خیابان اصلی شهر) و روبه‌روی امامزاده یحیی قرار گرفته است و در همه اوقات روز می‌توانید به دیدنش بروید.
- راه و چاه سفر
سبزوار در غربی‌ترین نواحی خراسان بین ۵۷ درجه و ۴۳ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۱۲ دقیقه عرض شمالی نصف‌النهار گرینویچ و در ارتفاع 977 متری از سطح دریا قرار گرفته است. فاصله آن با تهران ۷۲۸ کیلومتر و با مشهد ۲۴۹ کیلومتر است.
سبزوار دارای آب و هوای متفاوتی است، در بعضی قسمت‌ها آب و هوایی معتدل دارد اما در بیشتر جا‌ها هوا گرم و خشک است و‌گاه بادهای تند و خاک آلود هوا را تیره می‌کند. بهترین فصل برای سفر به سبزوار بهار و تابستان است.
غیر از خودرو سواری یا اتوبوس، با هواپیما و قطار هم می‌توان به این شهر سفر کرد. فرودگاه سبزوار روزهای شنبه تا پنجشنبه یک پرواز رفت و برگشت از تهران به سبزوار و بالعکس دارد. همچنین، سبزوار در مسیر خط سراسری راه‌آهن قرار دارد اما ایستگاه راه آهن در 45 کیلومتری شمال شهر به سمت سلطان‌آباد قرار گرفته و کمی دور است. پایانه مسافربری سبزوار نیز در جنوب شرقی میدان سربداران واقع شده است.
- مناره‌ای که همه چیز را دیده!
اگر مسجد جامع، مهم‌ترین مسجد سبزوار است، در عوض مسجد پامنار قدیمی‌ترین مسجد این شهر به حساب می‌آید. این مسجد بیش از هزار سال عمر دارد. قدیمی‌ترین بخش آن مناره آجری زیبایی است که در سال 420 هجری قمری یعنی درست 1015 سال پیش بنا شده و همچنان سرپاست. مسجد پامنار نام خود را از این مناره گرفته است. فکرش را بکنید که این مناره از آن بالا چه چیزهایی را که ندیده: حمله مغولان، قیام سربداران، یورش تیمور لنگ، ورود شاهان صفوی و قاجار و... مسجد پامنار نیز در خیابان بیهق قرار گرفته و وقت بازدید از آن هنگام نماز ظهر و عصر است.
همشهری شش و هفت
عکس‌ها از کتاب راهنمای سفر به خراسان رضوی
